Advocaat Guillaume Bernays vertrok in januari 1882 naar Brussel voor een afspraak. Dankzij een brief van een zekere Henri Vaughan uit Bazel werd hij elf dagen later teruggevonden. Hij was dood.
Op zaterdag 7 januari 1882 om acht uur ’s ochtends verliet de 33-jarige advocaat Guillaume Bernays zijn huis in Antwerpen. Hij bracht zijn achtjarige zoon naar school. Daarna vertrok hij naar de Wetstraat 159 in Brussel. Bernays was advocaat voor handel en scheepvaart, en een zekere Henri Vaughan wilde advies over een stoombootmaatschappij.
Bernays keerde niet terug naar huis. Niemand wist waar hij was. Elf dagen na zijn verdwijning kreeg de procureur van de koning in Antwerpen een brief uit Bazel, Zwitserland. Afzender: Henri Vaughan.
Ongeluk
Vaughan schreef dat Bernays dood was en in het huis aan de Wetstraat 159 in Brussel lag. Volgens hem was er op 7 januari een ongeluk gebeurd. Bernays en hij probeerden een paar pistolen uit. Een pistool dat Vaughan in handen had ging per ongeluk af. Bernays was op slag dood. Vaughan had zich willen aangeven bij de politie, maar hij moest eerst met zijn zieke vrouw en kind naar Zuid-Frankrijk.
Aan de Wetstraat vond de politie inderdaad het lichaam van Bernays. Hij lag in een leunstoel in een klein kabinet, met een kogel in zijn hals. In de kamer brandde een gasvuur. Op een tafeltje lagen vijf pistolen.
Toen Henri Vaughan onvindbaar was, en ook de stoombootmaatschappij en de heer Murray in wiens opdracht Vaughan zou hebben gehandeld niet bleken te bestaan, kreeg de politie argwaan. Dit was geen ongeluk, maar een goed voorbereide moord.
Er werd een beloning uitgeloofd van 25.000 francs (620 euro, nu ongeveer 22.500 euro).
Peltzer-broers
Het verhaal begon negen jaar eerder, in 1873. Léon Peltzer en zijn broer James waren failliet verklaard en Bernays verdedigde hen. Zo leerde hij ook de derde broer kennen, Armand, die de schulden van zijn broers voor zijn rekening nam.
Armand kwam sindsdien veel over de vloer bij Bernays en diens vrouw Julia. Hij woonde ook in Antwerpen, was civiel ingenieur, en had een dochtertje, Mariëtte. Zijn vrouw was in 1870 in het kraambed overleden. Armand werd alom gerespecteerd. Een man met een hoge sociale status, zonder een smet op zijn blazoen.
Het huwelijk van Bernays en Julia bekoelde. Armand en Julia raakten in de loop der jaren goed bevriend. Speelde er meer tussen hen? Dat gerucht werd verspreid door het personeel. De grootste geruchtenmachine was een dienstmeisje dat op goede voet stond met de heer des huizes. Hij mocht haar ook graag. (Boze tongen beweerden dat zij ooit de plaats van Julia in hoopte te nemen.) Of deze geruchten nou klopten of niet, Bernays geloofde dat Armand en zijn vrouw een relatie hadden en ontzegde Armand in september 1881 de toegang tot zijn huis.
Was een echtscheiding niet de beste oplossing geweest? Bernays en Julia leefden ten slotte al jaren langs elkaar heen. Maar scheiden wilde geen van beide.
Pistolen
Om uit deze impasse te komen had Armand beter zijn biezen kunnen pakken. Maar hij besloot, zeer gekrenkt of zwaar verliefd of allebei, om Bernays uit de weg te ruimen. Hij wist zijn broer Léon voor zijn karretje te spannen. Voor geld? Dat is nooit helemaal duidelijk geworden.
Léon zat wel altijd zonder. Hij trok onder diverse aliassen de wereld over. Op verzoek van Armand kwam hij over uit de VS. Op 21 november 1881 kocht hij zeven pistolen in Parijs, (waarvan er later vijf in het huis aan de Wetstraat werden gevonden, en twee in een hotel in Düsseldorf waar Léon verbleven had). Léon en Armand ontmoetten elkaar verschillende keren in Parijs.
Pruik
Op 2 december 1881 huurde Léon het huis aan de Wetstraat in Brussel. Hij deed zich, gegrimeerd en al en met pruik, voor als Henri Vaughan. In het kabinet van het huis zette hij een paar meubels neer, de overige kamers bleven leeg.
Op 7 januari 1882 liet hij Bernays binnen in zijn Vaughan-vermomming en zodra deze het kabinet binnenliep, schoot hij hem van achteren neer. Zo’n veertig à zestig uur na de moord werd het lichaam van Bernays in de leunstoel gezet, ik vermoed om het verhaal van het pistoolongeluk geloofwaardiger te maken. Als Léon het lichaam direct na de moord versleept had, zou hij onder het bloed hebben gezeten.
Handschrift
De kranten schrijven allemaal wat anders als het gaat over de vraag hoe de politie zes weken na de moord op Léon uitkwam. Vaak genoemd: het handschrift van Léon. Het handschrift van zijn brieven kwam exact overeen met dat van Vaughan’s brieven. Mensen die zaken hadden gedaan met Vaughan, herkenden hem in het portret van Léon Peltzer.
Léon kon het niet geweest zijn, want hij zat in Amerika, beweerde Armand, die dat nog eens onderstreepte in een ingezonden brief in de krant, die hij samen met zijn broer James schreef.
Alleen was Léon rond de moord door verschillende mensen in Brussel gezien.
Het cassatieberoep van de broers werd eind maart verworpen.
Afscheidsmaal
Armand probeerde zich in februari 1883 in zijn cel te verhangen. Een bewaker vond hem op tijd. Armand stierf twee jaar later, 42 jaar oud, na een ziekbed.
Léon zat dertig jaar in de gevangenis. Na zijn vrijlating vertrok hij naar Ceylon, maar hij kreeg heimwee en keerde terug naar Brussel. Niemand wilde een ex-gevangene in dienst nemen, en hij verviel in diepe armoede. Met de aalmoezenier van de gevangenis at hij in maart 1923 in het Palacehotel een afscheidsmaal. Hierna kocht hij een treinkaartje naar Oostende. Een paar weken later spoelde zijn lichaam aan. Léon werd 76 jaar.
Julia Bernays hertrouwde in 1886 met haar advocaat Frédéric Delvaux, en ging onder een pseudoniem aan de slag als journalist bij Antwerpse kranten.
Verantwoording
In de pers wordt regelmatig het vermeende verschil uitvergroot tussen de status van gewone katholieke burgers en de Peltzer-broers, die als ‘vrijdenkers en liberalen’ bij justitie een voorkeursbehandeling zouden genieten. Ik heb de politieke discussie buiten deze blogpost gelaten.
Wat lastig is: er is erg veel over deze zaak geschreven. Niet alleen zijn er bergen feiten en getuigenverhalen in de diverse kranten, zij spreken elkaar vaak tegen. Ik heb geprobeerd de grote gemene deler eruit te halen. Ongetwijfeld zal mijn interpretatie van de zaak ook niet precies de juiste zijn.
Achtergrondinformatie
Guillaume (Wilhelm) Bernays werd in februari 1848 geboren in Koblenz (toen nog Pruisen). Hij trouwde in 1872 met de drie jaar jongere Julia Maria Joanna Pecher.
 |
Bron: commons wikimedia.org |
Op zaterdag 7 januari 1882 om acht uur ’s ochtends verliet de 33-jarige advocaat Guillaume Bernays zijn huis in Antwerpen. Hij bracht zijn achtjarige zoon naar school. Daarna vertrok hij naar de Wetstraat 159 in Brussel. Bernays was advocaat voor handel en scheepvaart, en een zekere Henri Vaughan wilde advies over een stoombootmaatschappij.
Bernays keerde niet terug naar huis. Niemand wist waar hij was. Elf dagen na zijn verdwijning kreeg de procureur van de koning in Antwerpen een brief uit Bazel, Zwitserland. Afzender: Henri Vaughan.
Ongeluk
Vaughan schreef dat Bernays dood was en in het huis aan de Wetstraat 159 in Brussel lag. Volgens hem was er op 7 januari een ongeluk gebeurd. Bernays en hij probeerden een paar pistolen uit. Een pistool dat Vaughan in handen had ging per ongeluk af. Bernays was op slag dood. Vaughan had zich willen aangeven bij de politie, maar hij moest eerst met zijn zieke vrouw en kind naar Zuid-Frankrijk.
Aan de Wetstraat vond de politie inderdaad het lichaam van Bernays. Hij lag in een leunstoel in een klein kabinet, met een kogel in zijn hals. In de kamer brandde een gasvuur. Op een tafeltje lagen vijf pistolen.
Toen Henri Vaughan onvindbaar was, en ook de stoombootmaatschappij en de heer Murray in wiens opdracht Vaughan zou hebben gehandeld niet bleken te bestaan, kreeg de politie argwaan. Dit was geen ongeluk, maar een goed voorbereide moord.
Er werd een beloning uitgeloofd van 25.000 francs (620 euro, nu ongeveer 22.500 euro).
Peltzer-broers
Het verhaal begon negen jaar eerder, in 1873. Léon Peltzer en zijn broer James waren failliet verklaard en Bernays verdedigde hen. Zo leerde hij ook de derde broer kennen, Armand, die de schulden van zijn broers voor zijn rekening nam.
Armand kwam sindsdien veel over de vloer bij Bernays en diens vrouw Julia. Hij woonde ook in Antwerpen, was civiel ingenieur, en had een dochtertje, Mariëtte. Zijn vrouw was in 1870 in het kraambed overleden. Armand werd alom gerespecteerd. Een man met een hoge sociale status, zonder een smet op zijn blazoen.
Het huwelijk van Bernays en Julia bekoelde. Armand en Julia raakten in de loop der jaren goed bevriend. Speelde er meer tussen hen? Dat gerucht werd verspreid door het personeel. De grootste geruchtenmachine was een dienstmeisje dat op goede voet stond met de heer des huizes. Hij mocht haar ook graag. (Boze tongen beweerden dat zij ooit de plaats van Julia in hoopte te nemen.) Of deze geruchten nou klopten of niet, Bernays geloofde dat Armand en zijn vrouw een relatie hadden en ontzegde Armand in september 1881 de toegang tot zijn huis.
Was een echtscheiding niet de beste oplossing geweest? Bernays en Julia leefden ten slotte al jaren langs elkaar heen. Maar scheiden wilde geen van beide.
Pistolen
Om uit deze impasse te komen had Armand beter zijn biezen kunnen pakken. Maar hij besloot, zeer gekrenkt of zwaar verliefd of allebei, om Bernays uit de weg te ruimen. Hij wist zijn broer Léon voor zijn karretje te spannen. Voor geld? Dat is nooit helemaal duidelijk geworden.
Léon zat wel altijd zonder. Hij trok onder diverse aliassen de wereld over. Op verzoek van Armand kwam hij over uit de VS. Op 21 november 1881 kocht hij zeven pistolen in Parijs, (waarvan er later vijf in het huis aan de Wetstraat werden gevonden, en twee in een hotel in Düsseldorf waar Léon verbleven had). Léon en Armand ontmoetten elkaar verschillende keren in Parijs.
Pruik
Op 2 december 1881 huurde Léon het huis aan de Wetstraat in Brussel. Hij deed zich, gegrimeerd en al en met pruik, voor als Henri Vaughan. In het kabinet van het huis zette hij een paar meubels neer, de overige kamers bleven leeg.
Op 7 januari 1882 liet hij Bernays binnen in zijn Vaughan-vermomming en zodra deze het kabinet binnenliep, schoot hij hem van achteren neer. Zo’n veertig à zestig uur na de moord werd het lichaam van Bernays in de leunstoel gezet, ik vermoed om het verhaal van het pistoolongeluk geloofwaardiger te maken. Als Léon het lichaam direct na de moord versleept had, zou hij onder het bloed hebben gezeten.
Handschrift
De kranten schrijven allemaal wat anders als het gaat over de vraag hoe de politie zes weken na de moord op Léon uitkwam. Vaak genoemd: het handschrift van Léon. Het handschrift van zijn brieven kwam exact overeen met dat van Vaughan’s brieven. Mensen die zaken hadden gedaan met Vaughan, herkenden hem in het portret van Léon Peltzer.
Léon kon het niet geweest zijn, want hij zat in Amerika, beweerde Armand, die dat nog eens onderstreepte in een ingezonden brief in de krant, die hij samen met zijn broer James schreef.
Alleen was Léon rond de moord door verschillende mensen in Brussel gezien.
Na de moord vluchtte hij naar Zwitserland, en later zwierf hij door Duitsland. Armand vreesde dat justitie op zoek naar Léon ook zijn brieven zou onderscheppen, en correspondeerde met hem via een vriend, dokter Lavisé.
Toen Léon een telegram van Armand verkeerd begreep en met de trein naar Antwerpen afreisde, belde Armand in paniek aan bij Lavisé en vroeg hem om Léon in zijn huis te verstoppen. Dat weigerde de dokter, die inmiddels argwaan had gekregen. Hij stapte de volgende dag naar de rechter van instructie. Léon was ‘m toen al gesmeerd uit Antwerpen.
Schoenafdruk
Begin maart 1882 werd hij opgepakt in Keulen, waar een opmerkzame kelner hem op het perron zag staan. (Deze man heeft waarschijnlijk de 25.000 francs beloning opgestreken.)
Léon bekende dat hij Vaughan was, maar bleef erbij dat hij Bernays per ongeluk had neergeschoten. Dat geloofde niemand. Hij werd alom gezien als degene die het vuile werk voor Armand had opgeknapt.
Armand had tenslotte een motief voor de moord. Al waren er weinig harde bewijzen tegen hem. Verdachte omstandigheden: hij probeerde een pistool uit in zijn eigen eetkamer. Dat maakte zoveel lawaai dat zijn dienstmeisje verschrikt aan kwam rennen. In de beerput van zijn huis lag een type kardoezen (houders voor kruitlading) dat alleen in Parijs verkrijgbaar was.
Op het tapijt in de Wetstraat werd zijn schoenafdruk gevonden. De bijpassende schoen stond in Armand’s kledingkast. Hij ontkende dat het zijn schoenen waren, al pasten zij hem perfect.
Doodstraf
Armand bleef zijn betrokkenheid ontkennen. De jury dacht er anders over, zij achtte beide broers schuldig aan moord met voorbedachte rade. Armand en Léon werden in december 1882 veroordeeld tot de doodstraf. Aangezien die al jaren niet meer voltrokken werd, kregen zij gratie en werd het omgezet in een levenslange gevangenisstraf.
Léon zei na de veroordeling: ‘Ik ben terecht veroordeeld, maar Armand is onschuldig’, Armand: ‘Dat mijn vloek en die van mijn dochter neerkomt op de jury’.
Toen Léon een telegram van Armand verkeerd begreep en met de trein naar Antwerpen afreisde, belde Armand in paniek aan bij Lavisé en vroeg hem om Léon in zijn huis te verstoppen. Dat weigerde de dokter, die inmiddels argwaan had gekregen. Hij stapte de volgende dag naar de rechter van instructie. Léon was ‘m toen al gesmeerd uit Antwerpen.
Schoenafdruk
Begin maart 1882 werd hij opgepakt in Keulen, waar een opmerkzame kelner hem op het perron zag staan. (Deze man heeft waarschijnlijk de 25.000 francs beloning opgestreken.)
Léon bekende dat hij Vaughan was, maar bleef erbij dat hij Bernays per ongeluk had neergeschoten. Dat geloofde niemand. Hij werd alom gezien als degene die het vuile werk voor Armand had opgeknapt.
Armand had tenslotte een motief voor de moord. Al waren er weinig harde bewijzen tegen hem. Verdachte omstandigheden: hij probeerde een pistool uit in zijn eigen eetkamer. Dat maakte zoveel lawaai dat zijn dienstmeisje verschrikt aan kwam rennen. In de beerput van zijn huis lag een type kardoezen (houders voor kruitlading) dat alleen in Parijs verkrijgbaar was.
Op het tapijt in de Wetstraat werd zijn schoenafdruk gevonden. De bijpassende schoen stond in Armand’s kledingkast. Hij ontkende dat het zijn schoenen waren, al pasten zij hem perfect.
Doodstraf
Armand bleef zijn betrokkenheid ontkennen. De jury dacht er anders over, zij achtte beide broers schuldig aan moord met voorbedachte rade. Armand en Léon werden in december 1882 veroordeeld tot de doodstraf. Aangezien die al jaren niet meer voltrokken werd, kregen zij gratie en werd het omgezet in een levenslange gevangenisstraf.
Léon zei na de veroordeling: ‘Ik ben terecht veroordeeld, maar Armand is onschuldig’, Armand: ‘Dat mijn vloek en die van mijn dochter neerkomt op de jury’.
Het cassatieberoep van de broers werd eind maart verworpen.
Afscheidsmaal
Armand probeerde zich in februari 1883 in zijn cel te verhangen. Een bewaker vond hem op tijd. Armand stierf twee jaar later, 42 jaar oud, na een ziekbed.
Léon zat dertig jaar in de gevangenis. Na zijn vrijlating vertrok hij naar Ceylon, maar hij kreeg heimwee en keerde terug naar Brussel. Niemand wilde een ex-gevangene in dienst nemen, en hij verviel in diepe armoede. Met de aalmoezenier van de gevangenis at hij in maart 1923 in het Palacehotel een afscheidsmaal. Hierna kocht hij een treinkaartje naar Oostende. Een paar weken later spoelde zijn lichaam aan. Léon werd 76 jaar.
Julia Bernays hertrouwde in 1886 met haar advocaat Frédéric Delvaux, en ging onder een pseudoniem aan de slag als journalist bij Antwerpse kranten.
Verantwoording
In de pers wordt regelmatig het vermeende verschil uitvergroot tussen de status van gewone katholieke burgers en de Peltzer-broers, die als ‘vrijdenkers en liberalen’ bij justitie een voorkeursbehandeling zouden genieten. Ik heb de politieke discussie buiten deze blogpost gelaten.
Wat lastig is: er is erg veel over deze zaak geschreven. Niet alleen zijn er bergen feiten en getuigenverhalen in de diverse kranten, zij spreken elkaar vaak tegen. Ik heb geprobeerd de grote gemene deler eruit te halen. Ongetwijfeld zal mijn interpretatie van de zaak ook niet precies de juiste zijn.
Achtergrondinformatie
Guillaume (Wilhelm) Bernays werd in februari 1848 geboren in Koblenz (toen nog Pruisen). Hij trouwde in 1872 met de drie jaar jongere Julia Maria Joanna Pecher.
In januari 1874 kregen zij een zoon, Eduardus Victor Maria Guilielmus Bernays. Hun zoon trouwde drie keer. In 1940 overleed hij.
Julia hertrouwde in 1886 met Frédéric François Marie Delvaux zij was 35, hij 52. Delvaux was advocaat en liberaal politicus, Julia ging als journalist aan de slag. Zij overleed in 1928, 77 jaar oud. Delvaux overleed in 1916. Het huwelijk bleef kinderloos.
Bronnen
Julia hertrouwde in 1886 met Frédéric François Marie Delvaux zij was 35, hij 52. Delvaux was advocaat en liberaal politicus, Julia ging als journalist aan de slag. Zij overleed in 1928, 77 jaar oud. Delvaux overleed in 1916. Het huwelijk bleef kinderloos.
Bronnen
- Delpher Historische kranten, tijdschriften en boeken
- Frédéric Delvaux (Wikipedia-pagina)
- Open archieven Genealogische gegevens van Nederlandse en Belgische archieven en verenigingen
- Prijzen toen en nu (CBS)
- Stadsarchief Aalst - Digitaal krantenarchief
- Zaak-Peltzer (Wikipedia-pagina. Met foto’s van alle betrokkenen.)
Reacties