Het vergiftigde ei

Krantenarchief Delpher, zoekterm ‘moord’ en periode 'negentiende eeuw': zo stuitte ik op een bakker die in 1899 zijn vrouw ombracht.

Mede dankzij een lid van de ‘Vereniging Veluwse Geslachten’ die de moord in 2018 uitploos en daar een artikel over schreef, en de website van het Nationaal Gevangenismuseum Veenhuizen dat glasplaten bewaart met foto’s van gevangenen, viel er over deze moordzaak nog vrij wat te vinden.

Ratten

Laten we bij het begin beginnen. Jacob Z., bakker in Harskamp, trouwde in 1884 in Barneveld met Trijntje van ’t L. Hij was 31, zij 27 jaar. Het huwelijk was een ‘moetje’: drie maanden na de bruiloft werd zoon Cornelis geboren. In 1897 kwam er een dochter bij, Elisabeth.

Wie weet hoeveel kinderen er nog gevolgd waren als het huwelijk niet gerammeld had en Jacob een ‘ongeoorloofde betrekking’ was aangegaan met de twintigjarige dienstbode Maria. Dat was tenminste de roddel die de kranten verspreidden. Trijntje stuurde het meisje de laan uit, en Jacob was daar zo verbolgen over dat hij arsenicum kocht. Zogenaamd om de ratten in zijn bakkerij te bestrijden.

Maar toen Trijntje op 2 juni naar de huisarts ging, stelde deze vast dat zij vergiftigingsverschijnselen vertoonde. Jacob ontkende dat hij daar iets mee te maken had. De politie trof bij huiszoeking niks verdachts aan.

Hier had Jacob natuurlijk een streep moeten trekken. Of van zijn vrouw moeten scheiden. Maar hij bleef haar rattengif toedienen. Op 6 juni, vier dagen na haar doktersbezoek, maakte hij een ei voor haar klaar. Na het eten werd zij heel benauwd en kreeg heftige diarree. Een drankje van de huisarts mocht niet meer baten; Trijntje stierf op 32-jarige leeftijd.

Jacob werd meteen opgepakt, en de rechtbank in Arnhem veroordeelde hem op 7 november 1899 tot levenslang. Ook verloor hij zijn ‘vaderrecht’. Na het vonnis maande de president van de rechtbank de huilende Jacob om tot inkeer te komen, ‘omdat God ook voor het vreselijkste misdrijf vergiffenis heeft’.

Rookpluim

Jacob was niet gevoelig voor deze stichtelijke woorden. Hij ontsnapte uit de gevangenis. ‘Hoe de ontsnapping heeft plaats gehad zullen wij niet mededelen, daar onze courant juist geen cursus behoeft te geven in het ontsnappen uit gevangenissen’, schreef een krant (die getuige de rest van het artikel, duidelijk van mening was dat de beveiliging van gevangenissen ernstig te wensen overliet).

Een andere krant was minder terughoudend. De ontsnapping bleek een fluitje van een cent. Jacob was op 19 december de cel uitgeglipt toen een bewaker hem en zijn drie medegevangenen koffie kwam brengen. De cel kwam uit op een binnenplaats. Jacob verstopte zich achter een pomp tot de bewaker de cel uitgewandeld was, klom tegen de muur op en vluchtte via de daken.

Er werd een signalement verspreid. Jacob was 1 meter 57, had blond haar en blauwe ogen, en was 36, ‘maar ziet er veel ouder uit’. (Of dat zo was? Oordeel zelf!) De politie kwam te laat aan bij het huis van zijn moeder in Putter, waar hij andere kleren had aangetrokken en wat geld had meegenomen.

Lang duurde de vrijheid niet. Een boswachter zag een paar weken later een rookpluim opstijgen in het Sprielderbos bij Putten, en meldde dat bij de burgemeester. Hij liet het bos direct omsingelen. Toen Jacob probeerde te vluchten, vuurde één van de rijkswachters zijn karabijn af. Jacob schrok daar zo van dat hij viel en overmeesterd kon worden. Op de plek waar hij zich verborgen had gehouden, vonden de rijkswachters stro, een kruik water en een groot brood.

Twee rijkswachters brachten Jacob per trein van Ede naar Arnhem, waar een gevangeniswagen en een menigte belangstellenden de trein opwachtten.

Landarbeider

‘Op grond van berouw, bekentenis en weinig gevorderde leeftijd’, kreeg hij in januari 1900 twintig jaar cel in plaats van levenslang. Kort na zijn vrijlating in 1918, hertrouwde hij op 54-jarige leeftijd met Hendrikje v.d. B. Zij had al kinderen uit een eerder huwelijk. Jacob had alleen zijn zoon nog, zijn dochter was in 1904 op zevenjarige leeftijd overleden. Samen kregen Jacob en Hendrikje drie dochters, onder wie nog een Elisabeth. Jacob, die de rest van zijn leven als landarbeider werkte, overleed in Putten op 5 september 1943, tachtig jaar oud.

Dienstbode Maria trouwde in 1906 met schaapherder Geurt H. Was zij inderdaad de geliefde van Jacob? Heeft hij gehoopt dat zij op hem zou wachten? Dat vermeldt de historie niet ...

Bronnen:

• Delpher
• Gevangen in Glas is een website met 1804 afbeeldingen van ontslagen gevangenen, afkomstig uit de glasplaat collectie van het Nationaal Gevangenismuseum te Veenhuizen.
• Moord op de bakkersvrouw in 1899 / Paul Bouw. - Vereniging Veluwse Geslachten, 2018
• WieWasWie